Hoe de PVDA via giften en lidgelden een fortuin heeft verzameld

Communisten en geld, het is altijd al een moeilijke relatie geweest. Lang geleden werd de KPB (Kommunistische Partij van België) gefinancierd vanuit de Sovjet-Unie. Vandaag moeten de communisten hun centen elders zoeken. Maar waar dan? Dat wisten we lange tijd niet. De PVDA/PTB bleef immers onder de radar van de wet op de partijfinanciering. Doordat de partij niet vertegenwoordigd was in het parlement, kreeg ze geen dotatie en diende ze ook geen boekhouding publiek te maken. Dat is veranderd in 2014, toen de partij twee zetels haalde in de Kamer.

Vanaf dan kregen we zicht op de interne financiële keuken van PVDA/PTB. En de verrassing was groot. Alhoewel PVDA vroeger altijd piepklein was geweest en nooit subsidies had gekregen, bleek de partij een aanzienlijk vermogen te hebben: 3,8 miljoen euro (in actuele prijzen). Dat is bijna even veel als het vermogen van het CDH (de Franstalige christendemocraten, red.) en Groen, die al decennialang worden gesubsidieerd door de overheid. Inmiddels is het PVDA-vermogen al gestegen tot 4,6 miljoen euro.  

Waar kwam al dat PVDA-geld vandaan? In zeer grote mate van giften, zo bleek. De partij boekte een (naar Belgische normen) gigantisch groot bedrag aan giften, namelijk bijna 300.000 euro. Dat was zomaar liefst twee derde van alle giften die in 2014 door alle Belgische partijen werden aangegeven. De twee jaren nadien viel dat bedrag sterk terug om daarna weer fors te stijgen tot 340.000 euro in 2018. De giften die de PVDA van 2014 tot 2018 heeft ontvangen (780.000 euro, in actuele prijzen) zijn goed voor zo maar liefst 17 procent van het totale gedoneerde bedrag aan alle Belgische partijen samen tijdens de voorbije twintig jaar.  

Op zich is er natuurlijk niets mis met giften, integendeel zelfs. Zolang het enkel individuen zijn die doneren, en zolang het plafond van 500 euro per individu per jaar (en 2.000 euro voor alle partijcomponenten samen) maar wordt gerespecteerd. En zolang de identiteit van de schenkers van 125 euro en meer maar wordt doorgegeven aan de parlementaire Controlecommissie. Gezien het exorbitante bedrag aan giften bij de PVDA mogen we er hopelijk op rekenen dat die commissie nauwgezet toekijkt op de naleving van de regels.

Maar er is nog iets vreemds aan de hand met de PVDA-boekhouding. De partij int ook buitensporige bedragen aan lidgelden. Dat was al zo in 2014. Toen ging het om afgerond (en opnieuw in actuele prijzen) 940.000 euro. Dat is een vierde van alle door de Belgische partijen geïnde lidgelden. Dit is de jaren nadien crescendo gegaan, om in 2018 te eindigen bij 1.560.000 euro, bijna veertig procent van alle lidgelden. De partij heeft naar eigen zeggen 19.000 leden, wat zou betekenen dat het lidmaatschap van de PVDA een niet onaardig bedrag van 82 euro kost. Nochtans kun je volgens de PVDA-website lid worden voor 20 euro.

De partij zelf geeft aan dat ze daarnaast ook een speciale categorie van leden heeft die verantwoordelijkheid dragen. Die betalen vrijwillig een hoger lidgeld. Daarvoor hanteert de PVDA een zogenoemd referentiebudget volgens gezinssamenstelling. Partijverantwoordelijken worden aangemoedigd om alles wat men daarbovenop verdient vrijwillig aan de partij te betalen als lidgeld. Voor de partij is dat dan geen gift. Bijgevolg gelden de wettelijke regels inzake giften niet. De leden mogen met andere woorden meer dan 500 euro betalen en hun identiteit hoeft niet te worden meegedeeld aan de Controlecommissie.

Dit systeem werd vorige maand aangeklaagd door Vlaams Belang-Kamerlid Barbara Pas. Zij heeft natuurlijk een punt. Iemand kan, buiten alle regels om, een groot bedrag schenken aan de PVDA en zich dan pro forma laten registreren als "partijverantwoordelijke". Dit lijkt een handige manier om de wetgeving inzake giften te omzeilen.  

Volgens de PVDA klopt dat niet, omdat de betaler wel degelijk iets in ruil krijgt, namelijk het lidmaatschap van de partij. Maar er zou toch een zekere proportionaliteit moeten zijn tussen het betaalde bedrag en wat je daarvoor krijgt. 

Bovendien lijkt ook het vrijwillige karakter erop te wijzen dat het hier feitelijk om een gift gaat. Dat is de redenering die de Controlecommissie toepast op het betalen van toegangsgeld voor een verkiezingsbijeenkomst. Als de deelnemers mogen kiezen wat ze betalen, dan gaat het om een gift, aldus de commissie in haar Vademecum. Maar toegegeven, voor lidmaatschapsbijdragen wordt dat nergens met zoveel woorden gezegd. De wet blijft vaag over wat "lidmaatschapsbijdragen" en "giften" precies zijn. Zo ontstaat er een schemerzone, waar de PVDA van kan profiteren. 

Ook in andere opzichten toont de PVDA zich uiterst creatief in het toepassen van de financieringsregels. De partij koopt voor 1,25 miljoen euro een nieuw partijhoofdkwartier in Antwerpen, kopten de kranten begin 2017.

Maar niets is wat het lijkt te zijn bij de PVDA. In feite kocht de partij helemaal geen hoofdkwartier. Het is een coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid, De Toekomstbouwers, die eigenaar is van het gebouw. De aandelen daarvan zijn voor 300.000 euro in handen van acht PVDA-militanten en een linkse stichting. De rest van het aankoopbedrag wordt bijeengebracht via giften van militanten en sympathisanten, die elk 1.000 tot 5.000 euro kunnen investeren.

Alweer lijkt de partij op een vernuftige wijze de regels inzake de partij­financiering te omzeilen. De Toekomstbouwers is formeel geen component van de partij. Dit betekent dat de beperking van de giften daarop niet van toepassing is. Individuen en zelfs bedrijven mogen dus onbeperkt schenken aan De Toekomstbouwers.

Dit impliceert wel dat een gift van die coöperatieve aan de PVDA, ook in natura, illegaal is. De Toekomstbouwers kan het nieuwe gebouw dus niet zomaar ter beschikking stellen van de PVDA. De partij moet daarvoor een huurprijs betalen. Als die niet marktconform is, dan gaat het om een illegale gift. Maar als de huurprijs wél marktconform is, wat is dan het nut van deze ingewikkelde constructie voor de partij?

Dat de PVDA geprikkeld reageert op al deze kritiek, is begrijpelijk. Uiteindelijk werd de partij tijdens de vorige legislatuur zeer onheus behandeld door de Controlecommissie. Lange tijd zag het er immers naar uit dat PVDA/PTB niet de volledige dotatie zou krijgen waarop ze recht had. Een aantal commissie­leden weigerde immers de stemmen op de Vlaamse PVDA-lijsten mee te tellen bij de berekening van de dotatie. Daardoor miste de partij 350.000 euro per jaar. Pas helemaal op het einde van de legislatuur werd dit rechtgezet en kreeg de partij het volledige bedrag.        

Op die manier heeft de PVDA aan den lijve ondervonden dat het, zeker voor een antisysteempartij, riskant is om te afhankelijk te zijn van de overheid. De mainstreampartijen liggen altijd op de loer om zulke partijen financieel droog te leggen. Dat heeft Vlaams Belang ook al mogen ondervinden. 

De PVDA doet er dan ook goed aan om zoveel mogelijk privéfinanciering in te zamelen en niet, zoals de andere partijen, enkel aan het dotatie-infuus te hangen. Door de kantjes er voortdurend af te rijden, maakt de partij zich wel extra kwetsbaar. Het streven naar financiële onafhankelijkheid, hoe nobel ook, kan nooit een excuus zijn om de wet niet na te leven.

Ook voor de Controlecommissie moet de hele PVDA-saga een les zijn. Er zitten te veel losse eindjes in de regelgeving rond partijfinanciering. Er is nog te veel ruimte voor creatieve interpretaties, zelfs over essentiële zaken. Zo is het ronduit beschamend dat er nog enige interpretatiemarge bestaat over de vraag op welke dotatie elke partij precies recht heeft.

Als de parlementsleden zich beginnen te vervelen tijdens de lange regeringloze periode, dan kunnen ze alvast deze dringende klus aanvatten: de regels inzake partijfinanciering eens grondig tegen het licht houden.